Eczeem kent veel verschillende vormen. Eén van de veel voorkomende vormen is constitutioneel eczeem. In Nederland hebben circa 400.000 mensen deze vorm van eczeem. Het aantal mensen met eczeem is in de afgelopen jaren sterk toegenomen.
Eczeem is een chronische ontstekingsreactie van de huid. Het is niet duidelijk waarom het chronisch is. Eczeem kan een erfelijke oorzaak hebben en komt voor bij alle leeftijdsgroepen, vooral kinderen hebben er last van. Bij zuigelingen noemen we het dauwworm, vaak is dit een nattend ringvormig eczeem in het gezicht. Op latere leeftijd ontstaat er meestal droog eczeem in de gewrichtsplooien.
Mensen met constitutioneel eczeem hebben vaak een (over)gevoelige huid die, sneller dan de huid van een gezond mens, op allerlei prikkels uit de omgeving reageert. Het beste lijkt dan ook om ervoor te zorgen dat men zo weinig mogelijk met die prikkels in aanraking komt. In de praktijk is dat een stuk lastiger. Het is niet altijd duidelijk welke prikkels de klachten veroorzaken. Bepaalde prikkels geven ook niet altijd dezelfde klachten. De meest voorkomende stoffen die een eczeemreactie veroorzaken zijn bepaalde voedingsmiddelen zoals, koemelk, en kippeneiwit. Maar ook huisdieren en huisstofmijt zijn twee van de vele redenen die een reactie kunnen veroorzaken.
Tijdens een opleving van eczeem vertoont de huid rode plekken, bultjes, blaasjes, zwellingen, kloofjes, littekens en ernstige jeuk. De huid van mensen met constitutioneel eczeem is slecht in staat vocht vast te houden en dan ook (extreem) droog. Met vette zalven kan zoveel mogelijk het vochtverlies worden tegengegaan. Er zijn diverse zalven die worden voorgeschreven om de klachten te verminderen of een opleving te onderdrukken.
Atopisch eczeem
De precieze oorzaak van atopisch eczeem is onbekend. Het is vaak een uitwendige oorzaak waarbij het lichaam een reactie vertoont op een al dan niet bekende prikkel. Atopisch eczeem wordt ook wel neurodermitis genoemd. Atopisch betekent ‘neiging tot allergisch reageren’. Het is een allergische reactie van het afweersysteem op stoffen buiten het lichaam die normaal, bij een gezond persoon, niet tot zo’n heftige reactie leiden. De ‘onterechte’ afweerreactie van het lichaam uit zich in klachten zoals galbulten, eczeem, astma of hooikoorts. De afweerreactie is bedoeld om lichaamsvreemde stoffen zoals microben op te ruimen.
Verondersteld wordt dat eczeem ontstaat door een samenspel van diverse factoren. Enerzijds is er de erfelijke aanleg, anderzijds zijn er de talloze allergene en niet-allergene stoffen en invloeden vanuit de omgeving.
Van de niet-allergene prikkels kunnen de volgende een belangrijke rol spelen bij het veroorzaken van een reactie:
Allergene prikkels die een reactie kunnen veroorzaken zijn:
- Huisstof (mijt)
- Huidschilfers en speeksel van huisdieren
- Stuifmeel
- Melk, vis, schaaldieren, koffie, soja en maïs
- Kippeneiwit, noten, peulvruchten, zaden, fruit, groenten en granen
Van atopisch eczeem wordt dus gesproken als je, met een op eczeem lijkende uitslag, reageert op een allergeen. Atopische mensen hebben vaak hooikoorts én astma én eczeem.
Histamine
Bij een allergische reactie van het lichaam is de stof histamine vaak betrokken. De meeste histamine komt niet vrij voor in het cytosol. Het cytosol is de vloeistof waarin alle celorganen drijven en waarin de meeste metabole processen plaatsvinden. Histamine zit in speciale blaasjes in mestcellen en in basofiele granulocyten. Mestcellen zijn gespecialiseerde cellen die in de weefsels voorkomen en die in contact staan met de buitenwereld. Dit zijn de huid, de longen en het maag-darmkanaal. Basofiele granulocyten zijn bepaalde witte bloedcellen waarin histamine ligt opgeslagen en die een ontstekingsreactie in het lichaam op gang kunnen brengen. In het lichaam wordy histamine uit mestcellen en basofiele granulocyten vrijgemaakt door een immunoglobuline (IgE). Deze hecht zich aan de mestcellen en/of basofiele granulocyten, waardoor deze histamine kunnen afgeven. Bij de productie van IgE spelen T-lymfocyten een rol. Bij mensen met atopisch eczeem reageren de T-lymfocyren te heftig en activeren het immuunsysteem te veel. Daardoor komt er een te heftige ontstekingsreactie op gang. Er komt teveel IgE vrij.
Naast deze allergische reactie kunnen bepaalde voedingsmiddelen veel histamine bevatten, zoals een aantal eiwitrijke dierlijke voedingsmiddelen (vis, bepaalde kaassoorten, ham, worst), zuurkool en bepaalde gistextracten. De histamine wordt niet afgebroken tijdens het koken en blijft dus aanwezig in gekookte voeding. Deze histamine kan voor nog een extra reactie zorgen in de huid en luchtwegen.
In 2006 werd bekend gemaakt dat mutaties in het gen filaggrine het risico op het ontwikkelen van constitutioneel eczeem sterk verhogen. Er werden met name twee mutaties gevonden die bij ongeveer 5% van de mensen voorkomt en die de aanmaak van filaggrine sterk verstoren. Het eiwit fillagrine heeft een belangrijke functie in het vasthouden van vocht in de hoornlaag van de huid. Mensen met deze mutaties hebben vaak een droge huid. Droogheid vermindert de barriérefunctie van de huid en is op zichzelf een oorzaak van jeuk.
Zeker niet alle mensen met eczeem hebben een afwijking in filaggrine en andersom ook niet alle mensen met een afwijking in filaggrine hebben eczeem. De aandoening ichthyosis vulgaris, in de volksmond schubbenhuid, komt vaak voor bij mensen met constitutioneel eczeem en blijkt door mutaties in hetzelfde gen veroorzaakt te worden. Door droogte vaan de huid komen er scheurtjes en barstjes in de huid en ontstaat er korstvorming. Het helen van de barstjes en scheurtjes veroorzaakt jeuk, en gaat krabben waardoor de korstjes weer open gaan en er meer huid opengekrabd wordt. Een mogelijke complicatie van een droge gebarsten huid is een bacteriële infectie, wat gekenmerkt wordt door een plotselinge verergering van het eczeem met pusvorming.
De gevolgen van de wondjes en het vele krabben kunnen zijn dat de huid op den duur dik wordt door verbindweefseling. Ook kunnen littekentjes en pigment verdwijnen, de huid blijft dan pigmentloos. De emotionele gevolgen van eczeem zijn o.a. moeheid, snel geïrriteerd zijn, depressie en schaamte voor het uiterlijk.
Symptomen bij kinderen
Omdat eczeem meestal al op zeer jonge leeftijd kan ontstaan, is het belangrijk de symptomen te herkennen bij kinderen, aangezien zij vaak niet kunnen vertellen wat de klachten zijn. De symptomen kunnen o.a. zijn:
Als kinderen ca. anderhalf jaar oud zijn kunnen de klachten verdwijnen doordat het immuunsysteem gerijpt is. Het kan echter ook zijn dat het probleem verschoven is naar bijvoorbeeld de luchtwegen, vandaar dat er vaak astma bij eczeempatiënten voorkomt.
Hoe vaak komt het voor?
In Nederland heeft zo’n 2,5% van de bevolking constitutioneel eczeem. Daarmee staat de aandoening op de vierde plaats in de top van chronische aandoeningen in Nederland. Bij kinderen is het na astma (ruim 11%) zelfs de belangrijkste chronische aandoening: van de kinderen tot 12 jaar heeft 7,2% deze vorm van eczeem. In 1994 had 1,4% tot 3,1% van de mensen (voor 1960 geboren) eczeem en 8,9% tot 20,4% van de mensen die na 1970 geboren zijn
In Nederland heeft, van de mensen met eczeem, 84% mild tot matig eczeem, 14% ernstig eczeem en 2% zeer ernstig eczeem.
Therapie
Meestal is het eerste doel de droge huid te behandelen. Met een neutrale crème of zalf (bijvoorbeeld Lanette FNA) kan de droge huid verzorgd worden. Deze zalven bevatten geen actief geneesmiddel. Er is ook een crème op de markt die specifiek de ontstekingen van de huid behandelt: Elidel crème (pimecrolimus 10 mg/g). Elidel bevat geen corticosteroïden, bestrijdt de symptomen en kan bij kinderen vanaf 2 jaar gebruikt worden.
Corticosteroïden zijn een chemische variant van het lichaamseigen bijnierschorshormoon. Deze groep van stoffen onderdrukt diverse lichamelijke reacties bij ontstekingen en infecties. Een bijwerking van corticosteroïden is dat het de huid op de lange termijn erg dun maakt, wat deze weer vatbaarder maakt voor kloven, scheurtjes en wondjes wat de patiënt in een vicieuze cirkel kan doen belanden. Er zijn verschillende crèmes op de markt. Ook onder de crèmes met corticosteroïden kun je kiezen voor een crème met een (vrij) sterke werking of een milde werking.
In geval van zeer ernstig eczeem, waarbij de onvoldoende reageert op behandeling met een zalf of een crème, kan eventueel gekozen worden voor orale behandeling met immuunsuppressiva. Dit zijn geneesmiddelen die de werking van het afweersysteem van binnenuit onderdrukken en zo de allergische reactie verminderen. Een voorbeeld hiervan is Neoral.
Er zijn ook mensen die baat hebben bij lichttherapie. De rede hierachter is, is dat zonlicht, specifiek het ultraviolette deel, de afweer in de huid onderdrukt, waardoor het eczeem minder wordt. Een lichttherapie-lamp kan men kopen o.a. via internet, apotheek en thuiszorgwinkel.
Niet alle mensen met aanleg voor eczeem hebben altijd last van eczeem. De atopische aanleg kan behandeld worden, hoewel je aanleg alleen tot rust kunt brengen, en dus niet kunt laten verdwijnen. Wanneer men er wel last van heeft gebeurt dit vooral na een tijd waarin het lichaam relatief veel belast is geweest, bijvoorbeeld door langdurige stress.
Het kan ook komen door een infectieziekte waarna men niet goed is opknapt, bij baby’s na een serie inentingen die het immuunsysteem niet kon verwerken of na teveel belasting met toxische stoffen, zoals kwik uit vullingen in de tanden met amalgaam.
Het is dan ook van belang om het afweersysteem te versterken, door de bekende allergenen een lange tijd te vermijden, door gezonde leef- en eetgewoontes, met eventueel gebruik van voedingssupplementen zoals een multi- en vitaminepreparaat of darmflora-preparaat. Gezonde vetten in het dieet zoals de omega 3-6-9 variant helpen om de huid soepel te houden. Stress zoveel mogelijk vermijden.
Ouders kunnen zich verdiepen in de keuze om hun kind wel of niet (gedeeltelijk) te laten inenten of de inenting enkele maanden uit te stellen. Antroposofische consultatiebureaus adviseren meestal om pas met 6 maanden te beginnen met enten omdat het immuunsysteem dan rijp genoeg is om de belasting te doorstaan.
Andere vormen van eczeem
Er zijn, behalve atopisch eczeem ook vormen van eczeem die een andere oorzaak hebben dan de aangeboren aanleg.
