Sommige mensen hebben zulke ernstige klachten van hun spijsverteringsstelsel dat het hun dagelijks leven beïnvloed. Bij veel van deze mensen speelt het prikkelbare darmsyndroom een rol. Er is in 1999 bij een conferentie van de Duitse vereniging voor spijsverterings- en stofwisselingsaandoeningen een definitie van PDS opgesteld:
- Pijn in de onderbuik, vaak verbandhoudend met de stoelgang (meestal geeft stoelgang verlichting).
- Veranderingen in de stoelgang, zoals frequentie, consistentie (hard, brijig, waterig, verandering constant of wisselend).
- Moeizame passage, toegenomen stoelaandrang, gevoel van niet complete ontlasting, slijm bij de ontlasting.
- Vaak een opgeblazen of gespannen gevoel in de onderbuik.
De ernst van de klachten verschilt van patiënt tot patiënt. De meeste mensen ervaren de klachten echter dagelijks en hun levenskwaliteit wordt ernstig aangetast.
Symptomen van PDS
De symptomen verschillen van patiënt tot patiënt. Het prikkelbare darmsyndroom wordt naar vier subtypen ingedeeld, naar de klacht die het meest naar voren komt bij de patiënt: het diarree-type, het obstipatie-type, het pijn-type en het type dat wisselt tussen diarree en obstipatie.
- Diarree: deze komt vaak plotseling en na een maaltijd.
- Obstipatie: de patiënt heeft het gevoel de darmen niet volledig te kunnen legen. Vooral de eerste ontlasting is hard.
- Opgeblazen buik als gevolg van lucht in de darmen. Hierdoor kan ook misselijkheid aanwezig zijn.
- Pijn: vooral patiënten met diarree hebben last van pijn. Deze pijn kan op meerdere plaatsen in de buik aanwezig zijn, vooral na het eten en kan de vorm aannemen van krampen.
Patiënten kunnen ook last hebben van symptomen die buiten het maag-darmkanaal liggen. Dit zijn: hoofdpijn, rugpijn, vermoeidheid, slaapstoornissen, angststoornissen, depressies, hevige menstruatiepijn en onregelmatige menstruatie, verstoorde urineblaaslediging, spierpijn, gewrichtsklachten, hartklachten, pijn bij of na seksuele gemeenschap, nervositeit en zweetuitbarstingen.
Hoe vaak komt het voor?
Ongeveer 8 % van de bevolking heeft het prikkelbare darmsyndroom. 75% van de patiënten is vrouw.
De oorzaken en een verklaring van de symptomen
Er kan niet een duidelijke oorzaak worden aangewezen voor het prikkelbare darmsyndroom. Er zijn een aantal factoren die een rol spelen bij het ontstaan van klachten. Zoals:
Storing in de darmmotoriek
De dunne darm maakt korte en snel opeenvolgende bewegingen en de dikke darm beweegt sneller of langzamer voort dan normaal.
Het enterische zenuwstelsel (EZS) is het netwerk van zenuwcellen dat zich in de wanden van de slokdarm, de maag en de darm bevindt en dat de spijsverteringsprocessen reguleert. Bij de prikkeloverdracht van zenuwvezels is onder andere de tranmitterstof 5-hydroxytryptamine (5-HT) betrokken. 95 % van de 5-HT in ons lichaam bevindt zich in het maag-darmkanaal. De enterochroomaffiene cellen, een bepaald soort cellen in het darmslijmvlies, maakt het grootste deel van deze stof aan en slaat het op. Mechanische en chemische prikkels in het darmkanaal zijn waarschijnlijk van invloed op het vrijkomen van 5-HT in het darmkanaal en de hoeveelheid daarvan. Vrouwen met pds van het diarree-type hebben 4 keer zoveel 5-HT in hun bloedserum als gezonde mensen. 5-HT hecht zich op HT-receptoren die liggen op sensorische zenuwvezels. Er gaan signalen naar het EZS die vervolgens zorgen voor beweging en secretie. 5-HT kan zo zorgen voor overmatige spierreacties met maagkrampen en diarree. 5-HT hecht zich ook aan zenuwvezels die pijnprikkels naar het centrale zenuwstelsel sturen.
Veranderde pijngevoeligheid in de darm
De zenuwuiteinden in de maag en de darmen reageren gevoeliger en sneller op bewegingen van de darm en uitzetting van de darm door voedsel of lucht. Al een kleine prikkel kan tot een vol gevoel of pijn leiden. Een verkeerde verwerking van pijnprikkels in het centrale zenuwstelsel zou vermoedelijk een oorzaak kunnen zijn.
Psychische oorzaken
Veel patiënten met het prikkelbare darmsyndroom hebben depressieve klachten en last van prikkelbaarheid. Deze zijn waarschijnlijk geen oorzaak van het syndroom, maar een gevolg ervan. Een trauma of stress zijn ook niet als ooraak aan te wijzen maar kunnen wel de klachten doen toenemen.
Voeding
Hieronder staan een aantal factoren die vaak een rol kunnen spelen bij het ontstaan van klachten van een patiënt met het prikkelbare darmsyndroom.
- Lactose intolerantie. Een tekort aan het enzym lactase kan ervoor zorgen dat lactose niet volledig wordt afgebroken. Sommige darmbacteriën leven van de niet afgebroken lactose en produceren gas.
- Fructose intolerantie. Een tekort aan het enzym fructase kan ervoor zorgen dat fructose niet volledig wordt afgebroken. Door de activiteit van darmbacteriën ontstaan ook hier veel gas in de darmen.
- Te veel of te weinig vezels. Bij winderigheid kunnen te veel vezels een rol spelen. Bij obstipatie of diaree kunnen er te weinig vezels in de voeding zitten.
- Vetten. Bij afbraak van vetten ontstaat glycerine. Dit heeft een laxerende werking. Ook komen er bij de afbraak van vetten gassen vrij.
- Alcohol, cafeïne en nicotine prikkelen het slijmvlies van de maag en de darmen en zet aan tot maagzuurproductie.
- Voedselallergie.
Bijwerkingen van medicijnen
Bijwerking van verschillende medicijnen zijn onder andere diarree, verstopping en aantasting van het maag- en darmslijmvlies. Ook kunnen medicijnen lactose of fructose bevatten.
Darminfecties
Uit onderzoek blijkt dat de kans om binnen een jaar na een bacteriële darminfectie een prikkelbare darm te ontwikkelen 10 keer zo groot. Door zo’n infectie raakt de samenstelling van de darmflora en de stofwisseling van darmflora verstoord.
Geslacht
Bij vrouwen komt PDS vaker voor dan bij mannen. Dit zou kunnen samen hangen met twee oorzaken. De darm reageert gevoelig op veranderingen in de vrouwelijke hormoonspiegel. Binnen de cyclus kunnen er periode zijn dat prikkelbare darm klachten erger zijn. Ook zijn er mogelijk verschillende darmpassagetijden tussen mannen en vrouwen.
Wat kan het eventueel ook zijn?
Aandoeningen die vergelijkbare klachten geven als het prikkelbare darmsyndroom zijn:
- Darmontstekingen zoals ziekte van Crohn en colitis ulcerosa
- tumoren
- darminfecties
- lactose-intolerantie
- fructose-intolerantie
- voedselovergevoeligheid
- depressie (hierbij kunnen er veranderingen in eetlust en gewicht zijn).
Wanneer zich klachten voordoen die lijken op prikkelbare darmklachten, zullen deze aandoeningen moeten worden uitgesloten.
Verloop van het ziekteproces
Veel mensen met het prikkelbare darm syndroom lopen al enige tijd – dat kan een aantal jaren zijn – met hun klachten voordat ze naar een arts gaan. Dit kan zijn omdat de klachten nog niet heel sterk de levenskwaliteit aantasten of omdat mensen zich schamen om over hun ontlastingsproblemen te praten. De patiënten proberen zelf dan vaak zelf hun problemen te verlichten. Een aantal factoren die bepalen of iemand met zijn klachten naar een arts gaat zijn: het aantal, de soort en de ernst van de symptomen, de invloed op het dagelijks leven, ongerustheid over de oorzaak van de klachten, psychische, sociale, culturele en economische factoren. Sommige mensen met PDS hebben al verschillende therapeuten bezocht voordat ze naar een arts gaan, vaak zonder resultaat.
De klachten ontstaan vaak op jong volwassen leeftijd. Bij 50% van de patiënten ontstaan de klachten voor het 35ste levensjaar. Sommigen patiënten hebben de eerste klachten in hun kinderjaren gekregen. De klachten kunnen verminderen of verdwijnen in de loop van het leven maar ze kunnen ook blijven bestaan.
Reguliere therapie
Genezing van het prikkelbare darmsyndroom is met de bestaande behandelingen vaak niet mogelijk. Wel is het mogelijk om de klachten tijdelijk te verminderen. Het is heel belangrijk voor een goede behandeling dat er vertrouwen is tussen de behandelaar en de patiënt.
Medicijnbehandeling
Medicijnen kunnen tijdelijk worden ingezet om de voornaamste klachten de verlichten.
Bij verstopping kunnen ballaststoffen en zwelstoffen worden gebruikt. Ballaststoffen zorgen ervoor dat het voedsel sneller door de darm beweegt. Hierdoor kan de darm minder water aan het voedsel onttrekken en is de ontlasting minder hard. Zwelstoffen trekken water aan. Daardoor kan de darm minder water opnemen. Hierbij moet voldoende water gedronken worden. Wanneer deze stoffen niet helpen kunnen laxeermiddelen als noodgeval ingezet worden. Voorbeelden zijn psylliumvezels, Agiolax, Fiberform en Metamucil.
Bij diarree kunnen zwelmiddelen en anti-diarretica worden gebruikt. Anti-diarretica vertragen de darmbewegingen. De voedselbrij beweegt minder snel door de darm waardoor er meer water aan kan worden onttrokken. Voorbeelden van anti-diarretica zijn diacure, Dyoralite en Imodium.
Ontschuimende preparaten kunnen bij winderigheid helpen. De stoffen lossen de door een slijmlaagje omgeven gasblaasjes in de darm op waardoor de lucht kan ontsnappen.
Bij pijn kunnen spierrelaxanten als Buscopan en Duspatal de gladde spieren in het maag-darmkanaal doen ontspannen. Medicijnen die inwerken op het parasympatische zenuwstelsel kunnen de overdracht van pijnprikkels naar de hersenen belemmeren waardoor de pijn niet meer bewust wordt waargenomen. Antidepressiva worden soms ingezet bij mensen met angst of een depressie.
Overige therapie
Psychische stress heeft invloed op de spijsvertering doordat het centrale zenuwstelsel in verbinding staat met het enterisch zenuwstelsel in de darmen. Psychische stress laten afnemen of laten doen verdwijnen is belangrijk bij de behandeling van PDS. De behandelvormen die kunnen helpen zijn:
- psychotherapie
- hypnose
- autogene training
- ademhalingsoefeningen
- biofeedback
- functionele ontspannen
- progressieve spierrelaxatie
- yoga
- meditatie
Welke therapie het beste werkt, is persoonsgebonden.
Beweging
Beweging verbeterd de doorbloeding, werkt ontspannend en ontkrampend.
Voeding
Bij oorzaken onder het kopje voeding heb ik al enige factoren genoemd die tot klachten kunnen leiden. Welke voeding voor een patiënt met het prikkelbare darmsyndroom geschikt is, is echter heel persoonlijk. Men moet zelf nagaan welke voedingsmiddelen wel of niet verdragen worden.
Complicaties
Er zijn geen complicaties bij het prikkelbare darmsyndroom. Het leidt niet tot een lagere levensverwachting en er is geen grotere kans op het ontwikkelen van kanker of chronische ontstekingsziekten.
Bronvermelding
Prof. dr. A.J.P.M. Smout, Prikkelbare Darm Syndroom, Immerc bv, Wormer, 2003
Dr. Wolfgang Kruis, Dr. Martin Rebstock, Prikkelbare darm, De Driehoek, Amsterdam, 2004
